Episkopska knjižnica, blago neprocenjive vrednosti
Фото Н. Марјановић
Izvor: Politika
Najznačajniju srpsku biblioteku zapadno od Drine i Dunava, drugu u svetu po broju ranih srpskih rukopisnih i štampanih knjiga, srbulja, a posle Hilandara i Patrijaršije u Beogradu po značaju treću biblioteku Srpske pravoslavne crkve čuva Vladičanski dvor u Pakracu. Tu je stecište i izvorište kulturne baštine našeg naroda neprocenjive vrednosti i nezaobilazan spomenik srpske pismenosti – Episkopska knjižnica. Riznica književnih relikvija, umetničkih dragocenosti, istorijskih izvora od izuzetnog značaja, između ostalog, sačuvala je rane štampane knjige čuvenog štampara Božidara Vukovića, koje je ovde doneo vladika slavonski Sofronije Podgoričanin. Tu su i izdanja iz Goraždanske štamparije, među njima i jedini postojeći primerak Služebnika iz 1519. godine. Ovde je očuvano i „Beogradsko četvorojevanđelje”, prva beogradska štampana knjiga iz 1552. godine. Takođe, tu je i raritetno prvo izdanje Vukovog Rečnika iz 1818. godine. Jedan od svega pet sačuvanih primeraka Novog zaveta u Vukovom prevodu deo je zbirke Episkopske knjižnice, pritom to je i jedini primerak koji je Vuk potpisao darujući ga 12. septembra 1847. godine „njegovoj ekselenciji Josifu Rajačiću”.
Istorijski izvori beleže da su temelji ovog hrama knjige i trezora srpske pismenosti u Pakracu postavljeni još u doba Arsenija III Čarnojevića „kada se u borbi sa unijatima ne samo donosilo, već i prepisivalo tadašnje liturgijsko predanje srpskoslovenske redakcije, prvenstveno u prepisivačkim centrima manastira Orahovica i Marča”. Svedoče i da je za „razvoj slavonske knjigohranilice” zaslužan episkop Nikifor Stefanović (1721–1743) koji je prvi među arhijerejima svoje knjige zaveštao Pakračkoj eparhiji „da ne bi propale kao ostavštine njegovih prethodnika”. Značajan napredak knjižnice, pa i njeno zvanično osnivanje, pripisuju se episkopu Kirilu Živkoviću (1786–1807) vladici koji je, kako je opisao Radoslav Grujić, „dugim putovanjima po celom Balkanskom poluostrvu, i naročito po Rusiji i Italiji, stekao lepo obrazovanje i smisao za viša nastojanja”. Episkop Kiril svojim testamentom (1804) zaveštao je knjige – „episkopiji neprikosnoveno dajem i ostavljam na prebudut”.
Najstarija knjiga u Episkopskoj knjižnici datira iz 1497. godine i to su Vergilijeva sabrana dela na latinskom jeziku. Impozantna zbirka čuva i prva izdanja Rusoa i Voltera, sabrana dela Žila Verna na francuskom, prvo izdanje sabranih dela Fridriha Ničea iz 1901. godine...
Neizmerno blago eparhijske biblioteke u Pakracu uglavnom je sačuvano uprkos tome što je dvaput poharano i stradalo u ratovima. Za vreme Drugog svetskog rata knjižnica je opljačkana, bibliotečki fond delom uništen, a delom odnesen u Zagreb. Decenijama zatim dragocenosti su se selile od institucije do institucije da bi se u Vladičanski dvor vratile tek u periodu od 1983. do 1985. godine, u prilično loše uslove u kojima je i sam dvor bio. Nije mnogo prošlo – istorija se ponovila, kao i odiseja knjižnog i umetničkog bogatstva „slavonske knjigohranilice”. Episkopski dvor i njegova knjižnica opljačkani su, granatirani, devastirani u ratu devedesetih. Početkom 1992. godine, hrvatski vojnici pobacali su knjige iz pakračke riznice po dvorištu dvora i ulici. Od ukupnog razbacanog bibliotečkog fonda, pod šutom ratnih razaranja i snegom koje je tu zatekao, oko tri četvrtine uspeo je da spase Ivan Hiti, profesor iz Varaždina, tada oficir na dužnosti pomoćnika zapovednika operativne zone Bjelovar. Zahvaljujući njemu, kulturno nasleđe neizmerne vrednosti iz knjižnice SPC u Pakracu kamionima je odvezeno u Nacionalnu i sveučilišnu knjižnicu u Zagrebu, gde je bilo i zbrinuto. Hiti je zbog toga izbačen iz hrvatske vojske, proglašen za izdajnika. Rečeno mu je da „takvu osobu koja radije spasava umetničke knjige i kulturna dobra, umesto da se uhvati puške, oni ne trebaju”. On je na to odgovorio da se u ratu ne bori samo oružjem, već i perom i dobrim delima, a da on nije spasavao samo srpsko, nego svetsko kulturno blago, kako je varaždinski profesor svojevremeno dočarao za naš list.
Nešto više od 20 godina nakon akcije spasavanja kulturnog blaga u Pakracu, februara 2013. godine, Hitiju je u Patrijaršiji u Beogradu odato zasluženo priznanje. Tadašnji patrijarh srpski Irinej uručio mu je jedno od najviših odlikovanja Srpske pravoslavne crkve – Orden Svetog cara Konstantina.
Nedugo potom, 2015. godine, otkako na tronu Eparhije pakračko-slavonske stoluje vladika Jovan Ćulibrk, započeta je, i danas traje, kapitalna obnova uništavanih pa i sa zemljom sravnjenih biblioteka, hramova, dvora – neodvojivih od Srpske pravoslavne crkve, srpske nacionalne istorije i kulturnog nasleđa u zapadnoj Slavoniji.
U trenutku kada se Episkopska knjižnica u Vladičanskom dvoru u Pakracu rađa iz pepela, kako je dočarao episkop Jovan, u njoj su se prvi put obreli beogradski gimnazijalci i njihovi profesori iz Osme i Zemunske gimnazije, krajem oktobra prošle godine. „Naša biblioteka devet godina je starija od imperatorske Državne biblioteke u Petrogradu ili Sankt Peterburgu. Nastala je u isto vreme kad i Britanska biblioteka u Londonu i biblioteka u Sent Galenu u Švajcarskoj. Ovo je jedan od najznačajnijih srpskih kulturnih centara. Iz mnogih zemalja sveta ovde dolaze stručnjaci, istražuju rukopise. Mi smo već izvršili kompletnu digitalizaciju naših rukopisa, i ne samo naših – mi smo regionalni centar za digitalizaciju”, pojasnio je episkop pakračko-slavonski.
Bibliotečka i arhivska građa pakračke knjižnice, početkom ratnih sukoba devedesetih sklonjena i zaštićena u Zagrebu, precizirao je vladika, vraćena je 2007. godine Srpskoj pravoslavnoj crkvi, Mitropoliji zagrebačko-ljubljanskoj, gde je bila privremeno smeštena do novembra 2017. godine. Tada je, najzad, ponovo došla tamo gde i pripada – u Pakrac.
Danas se u posebnom depou u uslovima koji ispunjavaju sve svetske standarde srpsko književno i kulturno blago ponovo čuva u Episkopskoj knjižnici koja se, konačno, nakon više od 80 godina vratila u život i otvara vrata posetiocima kao kulturni i naučnicima kao istraživački centar bez premca.
Najznačajniju srpsku biblioteku zapadno od Drine i Dunava, drugu u svetu po broju ranih srpskih rukopisnih i štampanih knjiga, srbulja, a posle Hilandara i Patrijaršije u Beogradu po značaju treću biblioteku Srpske pravoslavne crkve čuva Vladičanski dvor u Pakracu. Tu je stecište i izvorište kulturne baštine našeg naroda neprocenjive vrednosti i nezaobilazan spomenik srpske pismenosti – Episkopska knjižnica. Riznica književnih relikvija, umetničkih dragocenosti, istorijskih izvora od izuzetnog značaja, između ostalog, sačuvala je rane štampane knjige čuvenog štampara Božidara Vukovića, koje je ovde doneo vladika slavonski Sofronije Podgoričanin. Tu su i izdanja iz Goraždanske štamparije, među njima i jedini postojeći primerak Služebnika iz 1519. godine. Ovde je očuvano i „Beogradsko četvorojevanđelje”, prva beogradska štampana knjiga iz 1552. godine. Takođe, tu je i raritetno prvo izdanje Vukovog Rečnika iz 1818. godine. Jedan od svega pet sačuvanih primeraka Novog zaveta u Vukovom prevodu deo je zbirke Episkopske knjižnice, pritom to je i jedini primerak koji je Vuk potpisao darujući ga 12. septembra 1847. godine „njegovoj ekselenciji Josifu Rajačiću”.
Istorijski izvori beleže da su temelji ovog hrama knjige i trezora srpske pismenosti u Pakracu postavljeni još u doba Arsenija III Čarnojevića „kada se u borbi sa unijatima ne samo donosilo, već i prepisivalo tadašnje liturgijsko predanje srpskoslovenske redakcije, prvenstveno u prepisivačkim centrima manastira Orahovica i Marča”. Svedoče i da je za „razvoj slavonske knjigohranilice” zaslužan episkop Nikifor Stefanović (1721–1743) koji je prvi među arhijerejima svoje knjige zaveštao Pakračkoj eparhiji „da ne bi propale kao ostavštine njegovih prethodnika”. Značajan napredak knjižnice, pa i njeno zvanično osnivanje, pripisuju se episkopu Kirilu Živkoviću (1786–1807) vladici koji je, kako je opisao Radoslav Grujić, „dugim putovanjima po celom Balkanskom poluostrvu, i naročito po Rusiji i Italiji, stekao lepo obrazovanje i smisao za viša nastojanja”. Episkop Kiril svojim testamentom (1804) zaveštao je knjige – „episkopiji neprikosnoveno dajem i ostavljam na prebudut”.
Najstarija knjiga u Episkopskoj knjižnici datira iz 1497. godine i to su Vergilijeva sabrana dela na latinskom jeziku. Impozantna zbirka čuva i prva izdanja Rusoa i Voltera, sabrana dela Žila Verna na francuskom, prvo izdanje sabranih dela Fridriha Ničea iz 1901. godine...
Neizmerno blago eparhijske biblioteke u Pakracu uglavnom je sačuvano uprkos tome što je dvaput poharano i stradalo u ratovima. Za vreme Drugog svetskog rata knjižnica je opljačkana, bibliotečki fond delom uništen, a delom odnesen u Zagreb. Decenijama zatim dragocenosti su se selile od institucije do institucije da bi se u Vladičanski dvor vratile tek u periodu od 1983. do 1985. godine, u prilično loše uslove u kojima je i sam dvor bio. Nije mnogo prošlo – istorija se ponovila, kao i odiseja knjižnog i umetničkog bogatstva „slavonske knjigohranilice”. Episkopski dvor i njegova knjižnica opljačkani su, granatirani, devastirani u ratu devedesetih. Početkom 1992. godine, hrvatski vojnici pobacali su knjige iz pakračke riznice po dvorištu dvora i ulici. Od ukupnog razbacanog bibliotečkog fonda, pod šutom ratnih razaranja i snegom koje je tu zatekao, oko tri četvrtine uspeo je da spase Ivan Hiti, profesor iz Varaždina, tada oficir na dužnosti pomoćnika zapovednika operativne zone Bjelovar. Zahvaljujući njemu, kulturno nasleđe neizmerne vrednosti iz knjižnice SPC u Pakracu kamionima je odvezeno u Nacionalnu i sveučilišnu knjižnicu u Zagrebu, gde je bilo i zbrinuto. Hiti je zbog toga izbačen iz hrvatske vojske, proglašen za izdajnika. Rečeno mu je da „takvu osobu koja radije spasava umetničke knjige i kulturna dobra, umesto da se uhvati puške, oni ne trebaju”. On je na to odgovorio da se u ratu ne bori samo oružjem, već i perom i dobrim delima, a da on nije spasavao samo srpsko, nego svetsko kulturno blago, kako je varaždinski profesor svojevremeno dočarao za naš list.
Nešto više od 20 godina nakon akcije spasavanja kulturnog blaga u Pakracu, februara 2013. godine, Hitiju je u Patrijaršiji u Beogradu odato zasluženo priznanje. Tadašnji patrijarh srpski Irinej uručio mu je jedno od najviših odlikovanja Srpske pravoslavne crkve – Orden Svetog cara Konstantina.
Nedugo potom, 2015. godine, otkako na tronu Eparhije pakračko-slavonske stoluje vladika Jovan Ćulibrk, započeta je, i danas traje, kapitalna obnova uništavanih pa i sa zemljom sravnjenih biblioteka, hramova, dvora – neodvojivih od Srpske pravoslavne crkve, srpske nacionalne istorije i kulturnog nasleđa u zapadnoj Slavoniji.
U trenutku kada se Episkopska knjižnica u Vladičanskom dvoru u Pakracu rađa iz pepela, kako je dočarao episkop Jovan, u njoj su se prvi put obreli beogradski gimnazijalci i njihovi profesori iz Osme i Zemunske gimnazije, krajem oktobra prošle godine. „Naša biblioteka devet godina je starija od imperatorske Državne biblioteke u Petrogradu ili Sankt Peterburgu. Nastala je u isto vreme kad i Britanska biblioteka u Londonu i biblioteka u Sent Galenu u Švajcarskoj. Ovo je jedan od najznačajnijih srpskih kulturnih centara. Iz mnogih zemalja sveta ovde dolaze stručnjaci, istražuju rukopise. Mi smo već izvršili kompletnu digitalizaciju naših rukopisa, i ne samo naših – mi smo regionalni centar za digitalizaciju”, pojasnio je episkop pakračko-slavonski.
Bibliotečka i arhivska građa pakračke knjižnice, početkom ratnih sukoba devedesetih sklonjena i zaštićena u Zagrebu, precizirao je vladika, vraćena je 2007. godine Srpskoj pravoslavnoj crkvi, Mitropoliji zagrebačko-ljubljanskoj, gde je bila privremeno smeštena do novembra 2017. godine. Tada je, najzad, ponovo došla tamo gde i pripada – u Pakrac.
Danas se u posebnom depou u uslovima koji ispunjavaju sve svetske standarde srpsko književno i kulturno blago ponovo čuva u Episkopskoj knjižnici koja se, konačno, nakon više od 80 godina vratila u život i otvara vrata posetiocima kao kulturni i naučnicima kao istraživački centar bez premca.
