,,Na zapadu ništa novo” devet decenija kasnije: Bezvremena priča o besmislu rata
Film njemačkog režisera Edvarda Bergera “Na zapadu ništa novo”, koji je nedavno imao premijeru i na “Netfliksu”, biće u konkurenciji za “Oskara” kao njemački kandidat za najbolji strani film, učinivši ponovo aktuelnim, fenomen istoimenog romana njemačkog pisca Eriha Marije Remarka.
To je već treća filmska adaptacija Remarkovog klasika, koji je prvi put objavljen 1929. kada je munjevito stekao status bestselera i neprikosnovenog antiratnog romana. Roman je po objavljivanju postigao najveći uspjeh u istoriji njemačke književnosti, prodat je u 2,5 miliona primjeraka na 22 jezika u prvih 18 mjeseci štampe, dok se danas njegovi tiraži mjere desetinama miliona primjeraka. Već 1930. godine je u Sjedinjenim Američkim Državama snimljen film u režiji Luisa Majlstona po motivima iz romana i tada je dobio dva “Oskara”. Uslijedila je još jedna filmska verzija rađena od strane kanala Bi-Bi-Si 1979. godine u režiji Delberta Mana, ovaj put kao televizijski film u kojem glume Ričard Tomas i Ernest Borgnine, a sad i treća i prva njemačka adaptacija romana, vrlo aktuelna u svjetlu dešavanja na istoku Evrope.
O ratu i posljedicama rata napisano je na stotine romana, ali način na koji je Remark opisao pripadnike svoje generacije koja direktno iz školskih klupa oduševljeno odlazi na front puna patriotizma i velikih snova o herojstvu, da bi ih preko noći samljela brutalna mašinerija Prvog svjetskog rata, bio je jedinstven iz nekoliko razloga. Prije svega, autentičnost proživljenog ratnog iskustva autora utkana u knjigu iz perspektive običnog vojnika, bez zauzimanja političkih stavova. Važnu ulogu imao je i njegov jednostavan stil pisanja, ograničen broj likova u romanu i naglašena vještina u izlaganju radnje i teške teme, kojom je u prvi plan stavio rat kao negativca, dok su sami junaci dehumanizovani na potrošno meso, što je kod velikog broja čitalaca širom svijeta izazivalo reakcije prepoznavanja, zbog čega je i bio toliko popularan.
Takođe, sam Veliki rat, desio se su specifično vrijeme na prevratu epoha, u doba kako je to primijetio veliki italijanski pisac i strip umjetnik Hugo Prat, zauvijek ubijena ideja o romantičnom ratu. Tempo života diktirao je tehnološki napredak: fabrike, automobili, nova naučna otkrića, oružja za masovno ubijanje… Patrijarhalno društvo počinje da gubi na značaju, žene počinju da se bune protiv uloge u društvu koja im se tradicionalno nameće. Staro je došlo do kraja, a novo je stiglo ubrzanim tempom. Sve je to preopteretilo ljude, a prije svega muškarce koji su naivno mislili da rat može da bude “pročišćujuća snaga” Evrope. U ljeto 1914. svi su slavili početak rata i bili čvrsto uvjereni da će za Božić ponovo biti kod kuće, nakon pobjede nad neprijateljima. Dogodilo se nešto sasvim drugo ili kako to Remark primjećuje, rat ih je naučio da se svaki duh može slomiti.
- Naučili smo da je čisto dugme važnije od četiri toma Šopenhauera. U početku smo bili oduševljeni, zatim ogorčeni i na kraju smo ravnodušno shvatili da nije duh taj koji je presudan, već vježba i trpljenje - kaže Remark kroz usta Paula Braumera. Blato, vlaga, glad, krvoproliće u rovovima, noći pod kišom granata i dosada između dva uzaludna juriša, neuklapanje u civilni život, sve je to na svojoj koži doživio Remarkov mladi regrut u romanu. Senzibilni đak postao je otupeli polučovjek.
- Jedan razvodnik vuče za sobom smrskano koljeno, drugi ide ka mjestu za previjanje držeći sopstvena crijeva u rukama. Surovost se da podnijeti, ukoliko joj se potčiniš, ali ubija ako o njoj razmišljaš - piše Remark.
Remarkovi junaci Paul i njegovi saborci nisu bili ni heroji ni kukavice. Oni su, prije svega, bili žrtve. Obični mladi ljudi opterećeni kulturom herojstva i patriotizma svojih očeva i zabludama svoje mladosti. Žrtve onih koji su na najgori mogući način izmanipulisali i zloupotrijebili njihovu mladost. Njima su stavljene puške u ruke na putu na kojem ih čeka samo gubitak. Sve ono o čemu su mladići sanjali, rat je srušio nizom užasa. Od bezbrižne mladosti nije ostalo ništa, oni su samo životinje koje moraju preživjeti zahvaljujući isključivo svojim nagonima.
Postoji podatak koji su iznijeli istoričari, a koji kaže da je u posljednjih pet vijekova čovječanstvo u miru provelo svega 292 godine. Što je činjenica, koja u velikoj mjeri objašnjava bezvremenost romana “Na zapadu ništa novo”. Iako u ratu gotovo uvijek formalno postoje pobjednička i gubitnička strana, dilema zapravo nema. Svi su gubitnici u ratu. Nemoguće je ući u rat, a ne izgubiti: roditelja, brata, supružnika, prijatelja, rodbinu, komšije... Ili, gubitka onog najstrašnijeg, a što nas je uspješno naučio Remarkov roman, gubitka samoga sebe.
- Ova knjiga nije niti optužba niti ispovijest, a ponajmanje avantura, jer smrt nije avantura za one koji stoje licem u lice sa njom. Ovom knjigom ću jednostavno pokušati da prikažem jednu generaciju ljudi, koja i ako je uspjela da izbjegne njegove granate, bila je na kraju uništena ratom - rekao je Remark.
Sam roman je međutim smetao desničarima u Njemačkoj, a nakon što su nacisti 1933. preuzeli vlast, Remarkove knjige javno su spaljene i zabranjene, a pisac je emigrirao u Švajcarsku 1932. godine, nakon čega se preselio u Sjedinjene Američke Države. Ipak, kraj života je dočekao u Švajcarskoj gdje je preminuo 1970. godine u Lokarnu ovjenčan slavom i bogatstvom, ali i vječnim teretom proživljenog užasa rata.
Autor
Pisac Erih Paul Remark, rođen je 22. juna 1898. godine, u katoličkoj, radničkoj porodici. Sa 18 godina odlazi na zapadni front u Prvom svjetskom ratu, gdje je vrlo brzo bio i ranjen. Kada je 1929. godine objavio roman “Na zapadu ništa novo”, pod pseudonimom Erih Marija Remark, u znak sećanja na majku, postao je poznat u širim književnim krugovima i javnosti. Pored tog romana među najpoznatijim djelima nalaze se romani : “Povratak”, “Tri ratna druga”, “Nebo ne zna za miljenike”, “Iskra života”, “Crni obelisk”, “Trijumfalna kapija”, “Vrijeme života i vrijeme smrti”.
Glas Srpske
To je već treća filmska adaptacija Remarkovog klasika, koji je prvi put objavljen 1929. kada je munjevito stekao status bestselera i neprikosnovenog antiratnog romana. Roman je po objavljivanju postigao najveći uspjeh u istoriji njemačke književnosti, prodat je u 2,5 miliona primjeraka na 22 jezika u prvih 18 mjeseci štampe, dok se danas njegovi tiraži mjere desetinama miliona primjeraka. Već 1930. godine je u Sjedinjenim Američkim Državama snimljen film u režiji Luisa Majlstona po motivima iz romana i tada je dobio dva “Oskara”. Uslijedila je još jedna filmska verzija rađena od strane kanala Bi-Bi-Si 1979. godine u režiji Delberta Mana, ovaj put kao televizijski film u kojem glume Ričard Tomas i Ernest Borgnine, a sad i treća i prva njemačka adaptacija romana, vrlo aktuelna u svjetlu dešavanja na istoku Evrope.
O ratu i posljedicama rata napisano je na stotine romana, ali način na koji je Remark opisao pripadnike svoje generacije koja direktno iz školskih klupa oduševljeno odlazi na front puna patriotizma i velikih snova o herojstvu, da bi ih preko noći samljela brutalna mašinerija Prvog svjetskog rata, bio je jedinstven iz nekoliko razloga. Prije svega, autentičnost proživljenog ratnog iskustva autora utkana u knjigu iz perspektive običnog vojnika, bez zauzimanja političkih stavova. Važnu ulogu imao je i njegov jednostavan stil pisanja, ograničen broj likova u romanu i naglašena vještina u izlaganju radnje i teške teme, kojom je u prvi plan stavio rat kao negativca, dok su sami junaci dehumanizovani na potrošno meso, što je kod velikog broja čitalaca širom svijeta izazivalo reakcije prepoznavanja, zbog čega je i bio toliko popularan.
Takođe, sam Veliki rat, desio se su specifično vrijeme na prevratu epoha, u doba kako je to primijetio veliki italijanski pisac i strip umjetnik Hugo Prat, zauvijek ubijena ideja o romantičnom ratu. Tempo života diktirao je tehnološki napredak: fabrike, automobili, nova naučna otkrića, oružja za masovno ubijanje… Patrijarhalno društvo počinje da gubi na značaju, žene počinju da se bune protiv uloge u društvu koja im se tradicionalno nameće. Staro je došlo do kraja, a novo je stiglo ubrzanim tempom. Sve je to preopteretilo ljude, a prije svega muškarce koji su naivno mislili da rat može da bude “pročišćujuća snaga” Evrope. U ljeto 1914. svi su slavili početak rata i bili čvrsto uvjereni da će za Božić ponovo biti kod kuće, nakon pobjede nad neprijateljima. Dogodilo se nešto sasvim drugo ili kako to Remark primjećuje, rat ih je naučio da se svaki duh može slomiti.
- Naučili smo da je čisto dugme važnije od četiri toma Šopenhauera. U početku smo bili oduševljeni, zatim ogorčeni i na kraju smo ravnodušno shvatili da nije duh taj koji je presudan, već vježba i trpljenje - kaže Remark kroz usta Paula Braumera. Blato, vlaga, glad, krvoproliće u rovovima, noći pod kišom granata i dosada između dva uzaludna juriša, neuklapanje u civilni život, sve je to na svojoj koži doživio Remarkov mladi regrut u romanu. Senzibilni đak postao je otupeli polučovjek.
- Jedan razvodnik vuče za sobom smrskano koljeno, drugi ide ka mjestu za previjanje držeći sopstvena crijeva u rukama. Surovost se da podnijeti, ukoliko joj se potčiniš, ali ubija ako o njoj razmišljaš - piše Remark.
Remarkovi junaci Paul i njegovi saborci nisu bili ni heroji ni kukavice. Oni su, prije svega, bili žrtve. Obični mladi ljudi opterećeni kulturom herojstva i patriotizma svojih očeva i zabludama svoje mladosti. Žrtve onih koji su na najgori mogući način izmanipulisali i zloupotrijebili njihovu mladost. Njima su stavljene puške u ruke na putu na kojem ih čeka samo gubitak. Sve ono o čemu su mladići sanjali, rat je srušio nizom užasa. Od bezbrižne mladosti nije ostalo ništa, oni su samo životinje koje moraju preživjeti zahvaljujući isključivo svojim nagonima.
Postoji podatak koji su iznijeli istoričari, a koji kaže da je u posljednjih pet vijekova čovječanstvo u miru provelo svega 292 godine. Što je činjenica, koja u velikoj mjeri objašnjava bezvremenost romana “Na zapadu ništa novo”. Iako u ratu gotovo uvijek formalno postoje pobjednička i gubitnička strana, dilema zapravo nema. Svi su gubitnici u ratu. Nemoguće je ući u rat, a ne izgubiti: roditelja, brata, supružnika, prijatelja, rodbinu, komšije... Ili, gubitka onog najstrašnijeg, a što nas je uspješno naučio Remarkov roman, gubitka samoga sebe.
- Ova knjiga nije niti optužba niti ispovijest, a ponajmanje avantura, jer smrt nije avantura za one koji stoje licem u lice sa njom. Ovom knjigom ću jednostavno pokušati da prikažem jednu generaciju ljudi, koja i ako je uspjela da izbjegne njegove granate, bila je na kraju uništena ratom - rekao je Remark.
Sam roman je međutim smetao desničarima u Njemačkoj, a nakon što su nacisti 1933. preuzeli vlast, Remarkove knjige javno su spaljene i zabranjene, a pisac je emigrirao u Švajcarsku 1932. godine, nakon čega se preselio u Sjedinjene Američke Države. Ipak, kraj života je dočekao u Švajcarskoj gdje je preminuo 1970. godine u Lokarnu ovjenčan slavom i bogatstvom, ali i vječnim teretom proživljenog užasa rata.
Autor
Pisac Erih Paul Remark, rođen je 22. juna 1898. godine, u katoličkoj, radničkoj porodici. Sa 18 godina odlazi na zapadni front u Prvom svjetskom ratu, gdje je vrlo brzo bio i ranjen. Kada je 1929. godine objavio roman “Na zapadu ništa novo”, pod pseudonimom Erih Marija Remark, u znak sećanja na majku, postao je poznat u širim književnim krugovima i javnosti. Pored tog romana među najpoznatijim djelima nalaze se romani : “Povratak”, “Tri ratna druga”, “Nebo ne zna za miljenike”, “Iskra života”, “Crni obelisk”, “Trijumfalna kapija”, “Vrijeme života i vrijeme smrti”.
Glas Srpske
