Kratki let Jurija Gagarina u svemir, prije 60 godina, bio je vjerovatno važniji za SAD nego za Sovjetski Savez. Sovjetsko lansiranje prvog čovjeka u kosmos, nakon satelita “Sputnjik” tri godine ranije, bio je poticaj za američki svemirski program i sve ono što je kasnije uslijedilo s njim, jer je to prije svega bila stvar prestiža, pokazivanja moći i mišića, ali i stepena tehnološkog napretka. Pokazivanja i dokazivanja u tom hladnoratovskom periodu, čiji je koncept bolji - kapitalizam ili komunizam.

Nakon prvih svemirskih šamara iz Moskve, Pentagon se osjetio ugroženo i osramoćeno, a čast su koliko-toliko uspjeli povratiti slijetanjem prve ljudske posade na Mjesec, iako ima i onih koji smatraju kako je sve to izrežirano u jednom od mnogobrojnih filmskih studija.

Ta svojevrsna svemirska borba nastavljena je i kasnije i dignuta je na jedan novi i viši nivo kada je 1983. godine tadašnji američki predsjednik i holivudski glumac u penziji Ronald Regan odlučio da pokrene vojno-istraživački program “Strateška odbrambena inicijativa”, koji je tada u medijima simbolično nazvan “Ratovi zvijezda” prema popularnom naučno-fantastičnom filmu Džordža Lukasa. Koncepcija ovog više nego ambicioznog programa temeljila se na razvoju zemaljskih i svemirskih sistema za zaštitu SAD od napada strateških nuklearnih balističkih raketa. Zamisao je bila da se u svemiru, ali i na kopnu, razmjeste laseri, a o kojima je pred svoju smrt pričao i srpski naučnik Nikola Tesla, ali i oružja koja bi, navodno, bila bazirana na elektromagnetnim talasima.

Radilo se u to vrijeme o gotovo utopijskom projektu, čiji su troškovi bili procijenjeni od 100 do 1.000 milijardi  američkih dolara. Ovaj program nikada nije do kraja sproveden, bar ne zvanično, a kasnije se moglo čuti kako je jedna od namjera Vašingtona u stvari bila da uvuče Moskvu u ovu priču i još jednu besmislenu i dugotrajnu trku sa naoružanjem te da na taj način ekonomski upropasti Rusiju, koja je u to vrijeme za odbranu izdvajala gotovo trećinu BDP-a.

Peta dimenzija

Uslijedio je sastanak Regana i Gorbačova i pregovori oko eliminacije svih strateških nuklearnih projektila, odnosno potpunoj denuklearizaciji, ali i eventualnog američkog odustajanja od “Ratova zvijezda”. Sve je propalo. Od tada pa do danas traje ta prestižna, skupa i na momente besmislena svemirska trka, bez dogovorenih pravila.

Širenje tih vojnih operacija u svemiru vratilo je svijet u novo hladnoratovsko nadmetanje, a tehnološki napredak Amerike i Rusije, a onda i Kine koja im se priključila, promijenio je sliku svemira kao mirnog utočišta. Primjera radi, Kina godišnje za “svemirsku strategiju” izdvoji 10 milijardi evra, a SAD čak 50. Za Rusiju nema zvaničnih podataka. Jedan dio zemalja, među kojima su Kina i Indija, već raspolažu sa sredstvima da sa Zemlje unište satelite, a Rusi i Amerikanci su otišli korak dalje, testirajući oružje koje može da se upotrijebi i u svemiru.

Zbog svega toga mnogi se pitaju da li Reganova priča o “Ratovima zvijezda”, polako, ali sigurno od naučne fantastike postaje neka naša bliska realnost, a pogotovo nakon što je sredinom prošle sedmice na samitu NATO u Briselu, a na inicijativu Amerike, proširen član 5. osnivačkog ugovora ove vojne organizacije i na napade u svemiru.

Nakon što su u decembru 2019. godine lideri NATO prvo svemir proglasili “petim domenom operacija Alijanse”, ovog puta taj prostor je označen i legitimnim za vojno djelovanje ukoliko dođe do ugrožavanja interesa, imovine i bezbjednosti članica ovog vojnog saveza.

Na taj način je u neku ruku težište sa klasičnog i sajber ratovanja, prebačeno u svemir, a što je onda samo po sebi otvorilo niz pitanja. Da li je Džordž Lukas uistinu bio toliki vizionar? Zašto je američki predsjednik Džo Bajden odlučio da krene Reganovim stopama, te koga se i zbog čega Amerika toliko boji da je i svemir proglasila eventualnom ratnom zonom? Ili sve ovo opet ima veze sa pokazivanjem moći i mišića?

I na kraju ključno pitanje, najbitnije, u kom pravcu velike sile mogu odvesti ovaj svijet ukoliko još žešće nastave sa ovom vojnom trkom, a koja polako postaje sve sličnija onoj koja se vodila između Rusije i Amerike oko nuklearnog naoružanja, kada su u pojedinim slučajevima sekunde odlučivale da li će crveno dugme biti pritisnuto?

Pokazivanje moći

Sagledavajući sve ovo iz političkog ugla, naučni savjetnik za međunarodne odnose iz Beograda Dragan Petrović kaže kako svu ovu problematiku treba se sagleda iz nekoliko uglova. Kao prvo, istakao je, ne treba da zaboravimo na činjenicu da su SAD uvijek u kriznim vremenima vukle drastične poteze, kako bi u domaćoj javnosti skrenuli pažnju sa bitnih ekonomskih ili političkih tema, ali i kada bi procijenili da je njihovoj vojnoj industriji neophodna hitna državna pomoć.

- Meni sve ovo liči na jedan dekorativni potez SAD i NATO, koji je samo delimično izvodljiv u praksi. Mislim da još dugo neće biti moguće da neka velika sila ostvari stratešku dominaciju u svemiru. Sve me to neodoljivo podseća na nekadašnju nuklearnu trku i zveckanje oružjem na relaciji Moskve i Vašingtona, iz doba hladnoga rata, kada se ogroman novac iz državnih kasa izdvajao za pariranje drugima. Ali, kako je i tada taj nuklearni rat bio nemoguć, jer bi on stavio tačku i ugasio svetlo na planeti, mislim da je isto tako i sada nemoguće da svemir postane neko novo mesto obračuna velikih sila. Bar ne u nekoj bliskoj budućnosti. Nemoguće je izvršiti udar, a da druga strana ne odgovori i to čitavu ovu priču čini sumanutom. Nažalost, angloamerička koalicija je navikla da preti i ratuje, zbog čega je i njihovo stanovništvo naviknuto na te neke svete krstaške ratove. Stvari su se, međutim, promenile. Vašington više ne može tako olako gurati prst u oko Moskvi ili recimo Pekingu. Verujem kako će Bajden i pored toga ipak nastaviti sa čačkanjem Rusije, a pogotovo Kine, i mamuzanjem ostatka sveta, jer je on marioneta kojom upravlja imperijalistička politika i interesi krupnog kapitala - smatra Petrović. 

Orvelovska retorika

General u penziji i profesor na beogradskom Fakultetu bezbednosti Božidar Forca smatra kako je proširenje člana o kolektivnoj bezbjednosti NATO, a zbog navodnog straha od Rusije i Kine, u stvari američka maska, jer su SAD još za mandata predsjednika Donalda Trampa proširile svoje kosmičke snage.

- Na sve ovo treba da gledamo tek kao na trku u naoružanju sa Rusijom, nakon što je Bajden produžio ugovor “Start”. Oni dakle žele da Ruse malo nateraju u tu trku, odnosno u finansijsko iznurivanje, jer je reč o ogromnim sredstvima, a u suštini je sve to zamka za Kinu, koja ima najveći stepen napretka u svemirskoj tehnologiji. Međutim, iako se igra naizgled “zakuvava” u kosmosu, prava će se igrati dole, na Zemlji, pre svega na Balkanu i u Južnom kineskom moru - uvjeren je Forca.

Prema riječima njegovog kolege, takođe oficira u penziji, Ilije Kajteza sve ovo pomalo liči na jednu “orvelovsku retoriku”.

Istorija ratovanja, kako kaže, pokazuje da se sve najnovije tehnologije i sva naučna otkrića prvo upotrebljavaju u svrhu vojnog nadmetanja, odnosno demonstracije vojne moći.

- Poražavajući su podaci da oko 80 odsto naučnih potencijala služi za vojnu industriju i tu kreće to nadmetanje koje sada dobija potpuno iracionalnu razmeru. Dok u svetu milioni dece gladuju, a ogroman broj ljudi ne može da dođe do vakcine protiv “kovida 19”, oni koji upravljaju svetom i navodno se zalažu za humanizam, govore o nekakvim kosmičkim ratovima - istakao je Kajtez pojašnjavajući kako NATO u svemiru, u smislu razvoja svemirske tehnologije, eventualno mogu da priprijete samo Rusi i Kinezi.

Kao i za Petrovića, i za njega je priča o “Ratovima zvijezda” fantazija, koja bi u nekoj perspektivi, ne tako dalekoj, ipak mogla postati i surova realnost

- NATO se stalno “brani” od Rusije, a konstantno se približava ruskim granicama. Dakle, imamo zaista jedno novo poimanje istine i demonstraciju onoga što je Orvel rekao: “Istina je laž, rat je mir, sloboda je ropstvo”. Ovde se zapravo radi o pokušaju Amerike i NATO da na sve moguće načine spreče tu multipolarnost, da spreče pristizanje drugih velikih sila, jer osećaju da će kosmičko oružje vrlo brzo doći u posed Kine, Rusije, ali i Indije i danas-sutra Brazila, možda Irana. U tom smislu, oni žele da spreče gubljenje svoje apsolutne supremacije, a u današnjem svetu ono što imate, morate pre svega sačuvati u smislu vojne moći - ocijenio je Kajtez.

Mašta i romantika

Vojni analitičar i urednik portala “Balkanska bezbedonosna mreža” Aleksandar Radić navodi kako sva ova priča oko kosmosa ima jedan romantičan prizvuk.

- Od “Sputnjika” i Gagarina do sletanja na Mesec. Sve je to bio dio jednog vojnog i državnog plana, koji je onda eksploatisan u propagandne svrhe. Na sreću ili nesreću svet još nije došao do takve tačke tehnološkog razvoja, koji bi velikim silama omogućio da vode nekakve svemirske ratove. Vašington je formirao Posebne kosmičke snage, a što je naišlo na podsmevanje kod drugih, a pogotovo nakon što je Trampova žena Ivanka rekla kako bi volela da dizajnira svemirske uniforme - kaže Radić.

Objašnjava kako su ih Rusi u svemu tome pratili, te su formirali Vazdušno-kosmičke snage, a onda su im se priključili i neprevidljivi i uporni Kinezi. Smatra kako je sve to još na nekom niskom nivou, a vjerovatno će tako ostati i dalje, jer “svemirska istraživanja” mnogo koštaju. 

- Mislim da političari nisu spremni za neku takvu avanturu. Ne postoji više ni ambijent iz nekog ranijeg perioda, kada su ljudi strašeni sa komunizmom ili kapitalizmom. Javno mnjenje to više ne prihvata. Ljudi su okrenuti ka pragmatičnom. Svesni su toga i u Sjedinjenim Američkim Državama, pa je tako sve više slučajeva da NASA potpisuje ugovore sa privatnim kompanijama, poput onoga sa Elonom Maskom. Jednostavno svemir se ne može izuzeti iz polja delovanja velikih sila. Ni neki današnji ratovi se ne bi mogli voditi bez pomoći satelita, koji su poput paukove mreže prekrili Zemlju - kaže Radić dodajući kako sve te priče svakodnevno raspaljuju ljudsku maštu, a što čitavu ovu priču o “Ratovima zvijezda” čine toliko realističnom.

​Glas Srpske - Veljko Zeljković