PRAŽNjENjE BALKANA: Bivša SFRJ izgubila 3,5 miliona ljudi
Na prostoru zemlje koja se nekada prostirala od Vardara pa do Triglava danas živi oko tri i po miliona ljudi manje nego 1991. godine, kada je počeo krvavi raspad SFRJ, govore rezultati do sada sprovedenih popisa stanovništva i procene republičkih zavoda za statistiku u regionu. Najveći gubitak stanovništva pretrpela je Bosna i Hercegovina u kojoj danas, prema procenama tamošnjeg zavoda za statistiku, živi čak četvrtina ljudi manje nego početkom bratoubilačkog rata. Srbija je siromašnija za 1.192.237 ljudi u odnosu na 1991. godinu.
U Hrvatskoj sada živi petina stanovnika manje nego 1991. godine, a tamošnji demografi su izračunali da svakoga dana zemlju napusti čak 180 ljudi. Rezultati najnovijeg popisa stanovništva u Severnoj Makedoniji govore da je ona izgubila gotovo deset odsto stanovništva u odnosu na 1991. godinu, a prema dostupnim procenama tzv. agencije za statistiku Kosova, na prostoru KiM danas živi oko deset procenata stanovništva manje nego 1991. godine, za koju takođe postoje samo procenjeni podaci Republičkog zavoda za statistiku Srbije. Iako Slovenija danas ima oko sedam odsto stanovnika više nego početkom devedesetih, demografi ovaj podatak tumače u svetlu činjenice da u nju već decenijama emigrira visokokvalifikovana, ali i nekvalifikovana radna snaga – pretežno iz Bosne i Hercegovine i Srbije. Iako su demografski pokazatelji Kosova i Metohije još uvek među najpovoljnijim u Evropi, broj rođenih beba u ovom regionu opada, dok broj mladih koji trbuhom za kruhom odlaze put zapadne Evrope konstantno raste – tzv. agencija za statistiku Kosova procenjuje da u ovom regionu živi oko 180.000 ljudi manje u odnosu na procenjeni broj stanovnika iz 1991. godine.
– U ovom trenutku gotovo u svim republikama bivše SFRJ više ljudi umire nego što se rađa, ili je taj odnos gotovo isti. U Crnoj Gori, Sloveniji i Severnoj Makedoniji prirodni priraštaj se u poslednjoj deceniji uglavnom kretao oko nule, da bi pred kraj postao negativan. U Srbiji je negativan prirodni priraštaj u Vojvodini evidentiran već 1989. godine, a u centralnoj Srbiji 1992. Kako Srbija ne raspolaže podacima vitalne statistike za Kosovo i Metohiju od 1999. godine, na osnovu podataka agencije za statistiku Kosova ili „Evrostata”, mogu se uočiti opadajući trendovi rađanja, mada se još uvek više stanovnika rađa nego što umire. U centralnoj Srbiji i Vojvodini negativan prirodni priraštaj je 2021. godine dupliran u odnosu na 2011. godinu, odnosno više nego utrostručen u odnosu na 2002. godinu. Iako je pandemijska 2021. godina okarakterisana izraženim viškom smrtnosti u odnosu na prethodni period, treba istaći da je opadanje prirodnog priraštaja zabeleženo i pre pandemije. Problem nedovoljnog rađanja različito se ispoljava u različitim delovima Srbije. Recimo, u istočnoj Srbiji trend fertiliteta je u opadanju još od kraja 19. veka, a negativni prirodni priraštaj zabeležen je dvadesetak godina pre nego u Vojvodini, što znači da ovaj deo Srbije više nema ni šansu da „rehabilituje” rađanje do nivoa proste zamene stanovništva – ističe dr Aleksandar Knežević, vanredni profesor na Geografskom fakultetu u Beogradu.
On podseća da su devedesete godine 20. veka samo ubrzale ove procese, a veliki broj mladih ljudi koji popravljaju demografsku statistiku stradao je u ratovima ili se trajno iselio. Procene demografske službe Haškog tužilaštva govore da je u ratu u Bosni i Hercegovini stradalo blizu 105.000 ljudi, dok je broj osoba koji se trajno iselio iz zemlje u kojoj je svaki treći brak pre rata bio mešovit gotovo nemoguće ustanoviti.
– Iako nema egzaktnih podataka o broju ljudi koji su emigrirali iz Srbije tokom devedesetih, neformalne procene govore da je oko 300.000 mladog, radno i reproduktivno sposobnog stanovništva trajno napustilo zemlju. Treba reći da se zbog višestrukih izbegličkih talasa do te računice dolazi isključivo na posredan i vrlo komplikovan način, što ovaj podatak čini više informativnim nego naučnim. Naime, popis stanovništva 2002. pokazao je da je u centralnoj Srbiji i Vojvodini živelo oko 320.000 ljudi manje nego 1991. godine, dok je između 2001. i 2011. godine apsolutni pad iznosio blizu 310.000 stanovnika. Hrvatska je između 1991. i 2001. godine izgubila oko sedam odsto, a od 2011. do 2021. godine blizu deset procenata stanovništva. Kao i na primeru Srbije, stvarni gubitak stanovništva ove zemlje tokom devedesetih godina nije lako numerički izraziti, jer se u nju tokom i nakon rata istovremeno iseljavalo stanovništvo sa prostora bivše Jugoslavije. Međutim, kada posmatramo poslednji međupopisni period, stiče se utisak da je članstvo Hrvatske u EU dodatno podstaklo emigraciju ka razvijenim ekonomijama, čije se demografske posledice, prema nekim mišljenjima mogu meriti čak sa onima koje su proizašle iz ratnih godina. Ukratko, sve države bivše Jugoslavije jesu dobile svoje mesto na političkoj karti Evrope, ali od tada intenzivno gube stanovništvo, a ovaj trend će se verovatno nastaviti – navodi dr Knežević.
Na pitanje da li će se u Srbiji desiti isti scenario kada uđe u Evropsku uniju, on podseća da su zbog hroničnog nedostatka radne snage brojna tržišta rada u zemljama EU već godinama otvorena i za građane naše zemlje, ali i navodi da je od svih današnjih članica EU, Srbija u samom vrhu zemalja po gubitku stanovništva tokom predpristupnih pregovora za članstvo.
– Procene da između 30.000 i 60.000 ljudi godišnje emigrira iz naše zemlje nisu rezultat zvanične statistike, već sporadičnih istraživanja migracija stanovništva. Demografski trendovi u Srbiji jesu nepovoljni, ali više nije korektno govoriti da je to samo zbog nedovoljnog rađanja koje je targetirano poslednjim merama Vlade Srbije. Prema svim dostupnim pokazateljima, nekontrolisano iseljavanje je dominantan razlog zbog kojeg Srbija gubi stanovništvo. Kada govorimo o Kosovu i Metohiji (bez obzira na problem dostupnosti podataka), tamošnje stanovništvo nije izuzeto iz neumoljivog procesa demografske tranzicije. Iako i dalje ima pozitivan prirodni priraštaj, stereotip je da Albanke rađaju petoro ili više dece. To već duže vreme nije demografska realnost, jer dostupni podaci govore da žene na Kosovu prethodnih nekoliko godina u proseku rađaju nešto manje od dvoje dece. Sa druge strane, osnovni uzrok značajnijeg opadanja stanovništva na Kosovu i Metohiji jesu pre svega velike emigracije mladih ka zapadnoj Evropi – zaključuje naš sagovornik.
POLITIKA
U Hrvatskoj sada živi petina stanovnika manje nego 1991. godine, a tamošnji demografi su izračunali da svakoga dana zemlju napusti čak 180 ljudi. Rezultati najnovijeg popisa stanovništva u Severnoj Makedoniji govore da je ona izgubila gotovo deset odsto stanovništva u odnosu na 1991. godinu, a prema dostupnim procenama tzv. agencije za statistiku Kosova, na prostoru KiM danas živi oko deset procenata stanovništva manje nego 1991. godine, za koju takođe postoje samo procenjeni podaci Republičkog zavoda za statistiku Srbije. Iako Slovenija danas ima oko sedam odsto stanovnika više nego početkom devedesetih, demografi ovaj podatak tumače u svetlu činjenice da u nju već decenijama emigrira visokokvalifikovana, ali i nekvalifikovana radna snaga – pretežno iz Bosne i Hercegovine i Srbije. Iako su demografski pokazatelji Kosova i Metohije još uvek među najpovoljnijim u Evropi, broj rođenih beba u ovom regionu opada, dok broj mladih koji trbuhom za kruhom odlaze put zapadne Evrope konstantno raste – tzv. agencija za statistiku Kosova procenjuje da u ovom regionu živi oko 180.000 ljudi manje u odnosu na procenjeni broj stanovnika iz 1991. godine.
– U ovom trenutku gotovo u svim republikama bivše SFRJ više ljudi umire nego što se rađa, ili je taj odnos gotovo isti. U Crnoj Gori, Sloveniji i Severnoj Makedoniji prirodni priraštaj se u poslednjoj deceniji uglavnom kretao oko nule, da bi pred kraj postao negativan. U Srbiji je negativan prirodni priraštaj u Vojvodini evidentiran već 1989. godine, a u centralnoj Srbiji 1992. Kako Srbija ne raspolaže podacima vitalne statistike za Kosovo i Metohiju od 1999. godine, na osnovu podataka agencije za statistiku Kosova ili „Evrostata”, mogu se uočiti opadajući trendovi rađanja, mada se još uvek više stanovnika rađa nego što umire. U centralnoj Srbiji i Vojvodini negativan prirodni priraštaj je 2021. godine dupliran u odnosu na 2011. godinu, odnosno više nego utrostručen u odnosu na 2002. godinu. Iako je pandemijska 2021. godina okarakterisana izraženim viškom smrtnosti u odnosu na prethodni period, treba istaći da je opadanje prirodnog priraštaja zabeleženo i pre pandemije. Problem nedovoljnog rađanja različito se ispoljava u različitim delovima Srbije. Recimo, u istočnoj Srbiji trend fertiliteta je u opadanju još od kraja 19. veka, a negativni prirodni priraštaj zabeležen je dvadesetak godina pre nego u Vojvodini, što znači da ovaj deo Srbije više nema ni šansu da „rehabilituje” rađanje do nivoa proste zamene stanovništva – ističe dr Aleksandar Knežević, vanredni profesor na Geografskom fakultetu u Beogradu.
On podseća da su devedesete godine 20. veka samo ubrzale ove procese, a veliki broj mladih ljudi koji popravljaju demografsku statistiku stradao je u ratovima ili se trajno iselio. Procene demografske službe Haškog tužilaštva govore da je u ratu u Bosni i Hercegovini stradalo blizu 105.000 ljudi, dok je broj osoba koji se trajno iselio iz zemlje u kojoj je svaki treći brak pre rata bio mešovit gotovo nemoguće ustanoviti.
– Iako nema egzaktnih podataka o broju ljudi koji su emigrirali iz Srbije tokom devedesetih, neformalne procene govore da je oko 300.000 mladog, radno i reproduktivno sposobnog stanovništva trajno napustilo zemlju. Treba reći da se zbog višestrukih izbegličkih talasa do te računice dolazi isključivo na posredan i vrlo komplikovan način, što ovaj podatak čini više informativnim nego naučnim. Naime, popis stanovništva 2002. pokazao je da je u centralnoj Srbiji i Vojvodini živelo oko 320.000 ljudi manje nego 1991. godine, dok je između 2001. i 2011. godine apsolutni pad iznosio blizu 310.000 stanovnika. Hrvatska je između 1991. i 2001. godine izgubila oko sedam odsto, a od 2011. do 2021. godine blizu deset procenata stanovništva. Kao i na primeru Srbije, stvarni gubitak stanovništva ove zemlje tokom devedesetih godina nije lako numerički izraziti, jer se u nju tokom i nakon rata istovremeno iseljavalo stanovništvo sa prostora bivše Jugoslavije. Međutim, kada posmatramo poslednji međupopisni period, stiče se utisak da je članstvo Hrvatske u EU dodatno podstaklo emigraciju ka razvijenim ekonomijama, čije se demografske posledice, prema nekim mišljenjima mogu meriti čak sa onima koje su proizašle iz ratnih godina. Ukratko, sve države bivše Jugoslavije jesu dobile svoje mesto na političkoj karti Evrope, ali od tada intenzivno gube stanovništvo, a ovaj trend će se verovatno nastaviti – navodi dr Knežević.
Na pitanje da li će se u Srbiji desiti isti scenario kada uđe u Evropsku uniju, on podseća da su zbog hroničnog nedostatka radne snage brojna tržišta rada u zemljama EU već godinama otvorena i za građane naše zemlje, ali i navodi da je od svih današnjih članica EU, Srbija u samom vrhu zemalja po gubitku stanovništva tokom predpristupnih pregovora za članstvo.
– Procene da između 30.000 i 60.000 ljudi godišnje emigrira iz naše zemlje nisu rezultat zvanične statistike, već sporadičnih istraživanja migracija stanovništva. Demografski trendovi u Srbiji jesu nepovoljni, ali više nije korektno govoriti da je to samo zbog nedovoljnog rađanja koje je targetirano poslednjim merama Vlade Srbije. Prema svim dostupnim pokazateljima, nekontrolisano iseljavanje je dominantan razlog zbog kojeg Srbija gubi stanovništvo. Kada govorimo o Kosovu i Metohiji (bez obzira na problem dostupnosti podataka), tamošnje stanovništvo nije izuzeto iz neumoljivog procesa demografske tranzicije. Iako i dalje ima pozitivan prirodni priraštaj, stereotip je da Albanke rađaju petoro ili više dece. To već duže vreme nije demografska realnost, jer dostupni podaci govore da žene na Kosovu prethodnih nekoliko godina u proseku rađaju nešto manje od dvoje dece. Sa druge strane, osnovni uzrok značajnijeg opadanja stanovništva na Kosovu i Metohiji jesu pre svega velike emigracije mladih ka zapadnoj Evropi – zaključuje naš sagovornik.
POLITIKA
