“Ovijem najsvečanije potvrđujemo manastiru pravo svojine zemljišta, na kom se cetinjska varoš, Naša Prestonica, podiže, te dajemo svakome na znanje, da ovo zemljište ostaje za sva iduća vremena u isključivoj svojini Cetinjskog manastira sveto i neprikosnoveno. Sveta Cetinjska Mitropolija bdiće nad ovim manastirskim pravom od strane Gospodara Ivana Crnojevića darovanim i ovim našim ukazom potvrđenim”.

Ovo se navodi u ukazu crnogorskog knjaza Nikole koji je potpisan sa “u našoj prestonici Cetinju na dvadeset peti dan rođenja našega nasljednika Knjaza Danila, 1895. godine. Nikolaj”, a ispod potpisa stoji da je “objavljeno u “Glasu Crnogorca” u subotu, 24. juna 1895. godine”.

Samo ovaj dio iz ukaza knjaza Nikole dovoljan je da svima direktno i nedvosmisleno pokaže ko je u pravu u aktuelnoj prepirci u Crnoj Gori u vezi sa ustoličenjem novog mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija i nastojanjem neprijatelja Crne Gore da spriječe svečanost ustoličenja. Pored ovoga, u ukazu se navodi i sljedeće: “Naš slavne uspomene prethodnik, zetski gospodar Ivan Crnojević, osnovavši na Cetinju manastir kao stolicu zetskih mitropolita, obdario ga je raznim dobrima, među kojima se nalazi i veliki dio cetinjskog polja. Kroz zla vremena, što su prelećela iznad srpskog naroda, uništivši mu i trag državnog života, ova zadužbina Ivana Crnojevića, posljednjeg nezavisnog srpskog vladaoca, tako obilato obdarena, bila je u stanju da sačuva u neprekidnosti državnu misao, koju je u onoj olujini taj mudri srpski Vladaoc sklonio pod Orlov krš; i sem toga, da sačuva do naših dana jedinu episkopsku stolicu od onih, što je Sv. Sava podigao u srpskoj državi. Pošto se u novije doba na cetinjskom polju i to na svojini manastirskoj, zasnovala varoš, koja se sve više razvija; da sačuvamo ovu zadužbinu pobožnog Vladaoca i tim da obezbijedimo ovome manastiru opstanak odlučili smo i naređujemo:

1. Da se sva laktarina, što su dužne plaćati kuće varoši Cetinja, sakuplja u zasebnu manastirsku kasu sa svim ostalim prihodima sa manastirskih zemalja u Cetinjskom polju;

2. Da manastir ovaj svoj godišnji prihod svake godine ulaže u kupovanje nepokretnih dobara u našoj državi, kako bi tim svoju današnju imovinu umnožio, te i dalje u budućnosti mogao blagotvorno djelovati u oblasti Svete Pravoslavne Crkve i srpskog naroda.”

Vjekovna želja

Podgorički paroh i urednik Radio Svetigore Nikola Pejović, koji je nedavno objelodanio ovaj dokument knjaza Nikole, kaže za “Glas plus” da ideja o vaspostavljanju Pećke patrijaršije - Srpske pravoslavne crkve nije nametnuta spolja, već da je u pitanju vjekovna želja ovdašnjeg naroda, ističući da to potvrđuje i angažovanje crnogorskog mitropolita Mitrofana Bana, koji je predsjedavao konferencijom srpskih episkopa u Beogradu, maja mjeseca 1919. godine.

- Nakon njegove smrti, 1921. godine, na Cetinju je ustoličen novi mitropolit cetinjski od strane predstavnika Patrijaršije u Beogradu, a pozdravni govor održao je tadašnji cetinjski gradonačelnik Tomo Milošević. Od tada pa sve do danas - a to znači za života naših pradjedova, djedova i očeva - nijedan Crnogorac nije digao glas protiv (na)čina ustoličenja crnogorskih mitropolita (Joanikija Lipovca, Arsenija Bradvarevića, Danila Dajkovića i Amfilohija Radovića) koji se uvijek obavljao uz blagoslov ili uz neposredno prisustvo srpskih patrijaraha ili njihovih opunomoćenika i to baš na Cetinju. Posljednji takav događaj desio se u decembru 1990, kada je mitropolita crnogorsko-primorskog u Cetinjskom manastiru ustoličio Njegova svetost blaženog spomena patrijarh srpski Pavle - objašnjava Pejović.

Prema njegovim riječima, sve mitropolite prije njih rukopolagali su i u tron uvodili pećki, srpski patrijarsi, a to je tako jer pravoslavne eparhije u srednjovjekovnoj Zeti postoje od kada postoji i Žička (kasnije Pećka) arhiepiskopija i to isključivo kao njen sastavni dio.

- Onog momenta kada je arhiepiskopija u Peći podignuta u rang patrijaršije, zetska episkopija je postala mitropolija. Te dvije crkvene katedre su i kanonski i istorijski neodvojive - i to traje tako vijekovima. Jedinstvo i živa veza srpskog patrijarha i crnogorskog mitropolita nijesu “izmišljeni” 1918, nego traju više od 800 godina - kaže Pejović.

Zar nije dovoljno, ističe on, uzeti u obzir činjenicu da je svetog Petra Cetinjskog hirotonisao karlovački mitropolit Mojsije Putnik 1784. godine u Sremskim Karlovcima, a da je vijek i po ranije sveti Vasilije Ostroški hirotonisan u Peći 1638, pa da shvatimo kojoj crkvi su pripadali i Cetinjski i Ostroški manastir i ostale svetinje, a samim tim i naši preci.

- Naš državni Ustav jasno razdvaja crkvene poslove od onih svetovnih, pa je jasno da se Crna Gora i njen demokratski karakter brane upravo poštovanjem njenih ustavnih načela, propisa i zakona - a nikako organizovanjem verbalnog ili kakvog drugog nasilja nad neistomišljenicima. Napadom na sugrađane koji ne misle kao mi, napadamo Crnu Goru. Ne može se nekome braniti da radi ono što mu po svim zakonima pripada, a istovremeno biti pobornik građanske i sekularne države - zaključuje Pejović.

Preglasna buka

Prema njegovim riječima, Crnu Goru je potrebno braniti od preglasne buke i hajke, ali i od medijskih podvala koje crnogorske građane predstavljaju kao okupatore sopstvene zemlje.

- Vokabular onih koji su multietničku i demokratsku državu htjeli da svedu na jednu partiju i koji su na partijskim kongresima najavljivali stvaranje crkava porazila je i prezrela građanska većina. Mislim da to osjećaju i njeni ideolozi i sljedbenici, koji u činu ustoličenja vide posljednju šansu da kroz medijske manipulacije i halabuku proizvedu ono što im nije uspjelo tokom veličanstvenih litija - nemire, sukobe i destabilizaciju društva - ocjenjuje Pejović.

Bivši član medijskog tima Mitropolije crnogorsko-primorske Nevenka Bošković Ćirović kaže za “Glas plus” da ustoličenje mitropolita Joanikija na Cetinju nema i ne smije da ima alternativu, ističući da se istorija ne usmjerava kako kome odgovara, nego je istorija ta koja usmjerava i obavezuje.

- Dovođenje u pitanje ustoličenja, zamislite apsurda, u sjedištu Mitropolije crnogorsko-primorske, ili pokušaj da se Crkva natjera na izmještanje tog čina u Podgoricu nešto je što neće i ne smije biti dopušteno. Iza cijelog paklenog nauma stoje strukture bivše vlasti, njihove kriminalne strukture, organizacije koje su uvijek držali pod kontrolom da glume građanski koncept, a u suštini su fašističke orijentacije - ocjenjuje Ćirović Bošković.

Prema njenoj ocjeni, ovo je pokušaj sloma mitropolita Joanikija, SPC u Crnoj Gori, te duha vjernog naroda iz litija.

- Blagopočivši mitropolit Amfilohije za njih je bio stijena koju ne mogu ni pomjeriti, ni slomiti i na kraju su političke glave polomili o njega i Crkvu i narod. Želim da im kažem da se nadam da će smrt mitropolita Amfilohija jednog dana biti dobrano ispitana, jer je bivša vlast tada rukovodila svim strukturama vlasti, kao i Kliničkim centrom. Nakon njegove smrti mitropolit Joanikije je za njih postao enigma. Znaju ga, a ne poznaju. I kada su ga hapsili u vrijeme litija, radili su to da opipaju Joanikijevu snagu i snagu njegove ličnosti da povede narod. I zaboravili su da su tada imali cijelu Crnu Goru na nogama - ističe ona.

Prema njenom mišljenju, sva dešavanja u posljednje vrijeme su najveći test mitropolitove pastirske, duhovne i lične snage i njegove mudrosti, ali i test da li se izgubio duh naroda s litija.

- Meni je drago što se ovo sve dešava, jer znam da će ovaj put tako udariti glavom o zid, da ćemo gledati njihov konačan kraj. Odluka mitropolije da ustoličenje bude isključivo vjerski događaj bacila je kriminalce bivše vlasti na koljena. Tu odluku kao mudru i odgovornu, pozdravio je narod i kompletna međunarodna zajednica, a Crkva je još jednom pokazala da je civilizacija za primitivizam i agresiju bivše vlasti - poručuje Ćirović Bošković.

“Crkva Srbije”

U činjenici da se sve češće u medijima pod kontrolom DPS-a, a čiji narativ preuzimaju i neki regionalni mediji, uočava termin “Crkva Srbije”, Ćirović Bošković vidi novu tendenciju i stepen mržnje prema Srbima. Ona smatra da se na takav način krči put ka novom Jasenovcu, dodajući da su kriminalne strukture tokom devedesetih godina kroz pakao provukle Bošnjake, nacionalne Crnogorce, Hrvate i da to posljednjih godina žele da urade Srbima.

- U toku je reforma i uskoro stižu profesionalci u tužilaštvo, a sa njima će sijači fašizma i govora mržnje ići pred sudove. Na naplatu će doći i sva nepočinstva tokom devedesetih godina i to je ono od čega se njima ledi krv u žilama. Jednako kao od otvaranja pitanja teškog kriminala, ubistava novinara, policijskih službenika, narko-mafije i mnogo čega još. Zato je napad na ustoličenje posljednji pokušaj da se zaustavi nezaustavljivo. Sada više ni međunarodnu zajednicu nemaju na svojoj strani. Slobodu čvrsto držimo u rukama i sigurno je nećemo vratiti onima koji se slobode naroda, u stvari, teško plaše - zaključuje Ćirović Bošković.

Profesor na katedri za Vizantiju Filozofskog fakulteta u Beogradu Dragoljub Marjanović kaže da je jako važno naglasiti da savremena dešavanja u Crnoj Gori moraju da se posmatraju u dubljem istorijskom kontekstu i kontinuitetu.

- U tom smislu SPC u Crnoj Gori ima svoje trajanje od vremena Svetog Save i njegove delatnosti na formiranju autokefalne Srpske crkve 1219. godine, koja je u to vreme bila priznata od svih istočnih patrijaršija. To su drevni tronovi Carigradske, Aleksandrijske, Antiohijske i Jerusalimske patrijaršije - kaže Marjanović.

Kada je riječ o Crnoj Gori, on objašnjava da prva pravoslavna episkopija, osnovana u današnjoj Boki Kotorskoj, postoji od 1219. godine i njeno sjedište nalazilo se u manastiru Svetog arhangela Mihaila na Miholjskoj prevlaci.

- Upravo je to nemanjićko poreklo pravoslavnog crkvenog uređenja na tlu srednjovekovne Zete, odnosno današnje Crne Gore i nakon srednjeg veka, ostalo ne samo vidljivo i prisutno nego dominantno tumačenje porekla, svesti i identiteta naroda koji je kroz vekove živeo na tom prostoru - kaže Marjanović.

On dodaje da čitava tri vijeka poslije propasti dinastije Nemanjića i sloma srednjovjekovne srpske države krajem 16. i u prvoj polovini 17. vijeka na prostorima današnje Crne Gore narod i dalje živi i nadahnjuje se idejom srpske srednjovjekovne državne i eklisiološke - crkvene ideje koja svoj temelj ima u svetorodnoj dinastiji Nemanjića.

- To su, dakle, procesi koji su duboko bili ukorenjeni među srpskim narodom, čak uprkos tome što on u to doba živi u sastavu Osmanskog carstva. Dakle, to su duhovni i istorijski koreni koji su od srednjeg veka do danas uobličeni u Crnoj Gori i u Mitropoliji crnogorsko-primorskoj SPC. Prema tome, novi mitropolit crnogorsko-primorski, kao i njegovi prethodnici, nikako ne može biti stranac u Crnoj Gori, nekakav predstavnik “velikosrpske” politike, već se sa punim pravom oslanja na bogate tekovine i istorijske tradicije koje su na prostoru Mitropolije crnogorsko-primorske položene još 1219. godine - kaže profesor Marjanović.

Njegov kolega i profesor istorije na banjalučkom Filozofskom fakultetu Boško Branković kaže da se pitanje ustoličenja mitropolita Joanikija iz čisto crkvenog pretvara u prvorazredno političko pitanje, ističući da je jasno da je crnogorsko društvo podijeljeno.

- Postavlja se opravdano pitanje zašto se ta podjela prenosi i na polje religije i to samo u polje djelovanja Srpske pravoslavne crkve kojoj Mitropolija crnogorsko-primorska pripada od davnina. Istorijski gledano, snagu SPC kod naroda u Crnoj Gori nisu uspjeli slomiti Osmanlije i Rimokatolička crkva, bez obzira na to što su u značajnoj mjeri na tome radili, naročito Rimokatolička crkva čiji su prelati u 17. i 18. vijeku imali široke akcije na tom planu. Međutim, otpor unijaćenju i pripadnost SPC potvrđeni su kod naroda, o čemu svjedoče viševjekovni otpori srpskih vladika, među kojima treba istaći Vasilija Jovanovića, odnosno svetitelja i čudotvorca svetog Vasilija Ostroškog - kaže Branković.

Mitrofanova baklja

On ističe da je Mitrofan Ban kao mitropolit crnogorski i arhiepiskop cetinjski uradio dosta na polju duhovnog nadziđavanja srpske crkve.

- Mitrofan Ban je 1919. kao najstariji arhijerej po posvećenju izabran za predsjednika Središnjeg arhijerejskog sabora SPC. To tijelo je pripremalo kanonsko-pravno ujedinjenje i formalno stupanje srpskih crkvenih oblasti u ujedinjenu, pomjesnu i autokefalnu Srpsku pravoslavnu crkvu. Prema svome iskustvu, opredjeljenju i životnom stavu, ovaj arhijerej je bio predodređen da na svojim plećima nosi misiju svetosavskog svjedočenja Mitropolije crnogorske. Mitrofan Ban je u svojim rukama čvrsto držao baklju zapaljenu pomoću nikada ugašenog plamena iz kandila nasilno ukinute Pećke patrijaršije 1766. godine - kaže Branković.

Ako znamo da se SPC u vrijeme velikih raspolućenja u srpskom narodu, političke nestabilnosti i vlasti stranih sila borila za opstanak i nedjeljivost srpskog nacionalnog bića, ovjekovječenu u svetosavskom kultu i pravoslavnoj vjeri, on zaključuje da je onda jasno zašto danas mnogi teže da razbiju njeno jedinstvo.

- Početak, a nadajmo se i kraj, tih pokušaja biće pobjeda srpskog naroda i Mitropolije crnogorsko-primorske na Cetinju 5. septembra - kaže Branković.

Sjeme pomirenja

Nevenka Bošković Ćirović nema ni najmanju sumnju da su službe bezbjednosti spremne za “doček” i podsjeća da je na nedavno održanom skupu na Cetinju većina Cetinjana ostala kod kuće.

- I to je činjenica koja, kada se završi ustoličenje, mora da bude sjeme od kojeg će se zametnuti dvije stvari - pomirenje među i sa građanima Cetinja i ulaganje u razvoj Cetinja, otvaranje novih radnih mjesta. Cetinjani decenijama, niti od lokalne, niti od državne DPS vlasti nisu osjetili da postoje. Cetinjani nisu i ne treba da zaborave da, kad su devedesetih godina molili DPS za mir, DPS im je donio rat. Isti ti lideri danas hoće Cetinjane da gurnu na braću. DPS će ovaj put konačno propasti. Ne znaju oni mitropolita Joanikija, jer duhovni pastir vjernika jedine kanonske crkve nema nadimak Gorostas i Div tek slučajno. Svoju duhovnu veličinu, pastirsku snagu, hrišćansku pastirsku ljubav i brigu pravoslavnog poglavara pokazao je i prema njima kada im je rekao da ih se neće odreći - kaže ona.

Glas Srpske