Sto godina Jugoslavije: Osuđena na propast i pre nego što je stvorena
"Koja je to najsavršenija zemlja na svetu koja nikako da se iz tog savršenstva izvuče i stane na svoje noge?“
To je bila jedna od geografskih zagonetki Borisava Pekića u "Pismima iz tuđine“ krajem 1980-ih.
Reč je o Jugoslaviji - zemlji koja je u međuvremenu nestala, a sada, na stotu godišnjicu njenog osnivanja, mnogi se prisećaju sa nostalgijom "Juge“, u kojoj se živelo, kako veruju, makar bezbrižnije nego u državama naslednicama.
Ideja jugoslovenstva se rađa u 19. veku u vreme buđenja nacija, a Balkan je većim delom bio podeljen između austrougarske i otomanske imperije.
Glavni promoteri ideje jugoslovenstva su hrvatski intelektualci u okviru "Ilirskog pokreta“, dok su srpske elite u početku sumnjičave, smatrajući da je to "ujdurma“ Vatikana da bi se pravoslavci preobratili u katoličanstvo.
Istovremeno, srpski lideri su se fokusirali na "Načertanije“ Ilije Garašanina, odnosno na oslobađanje i pripajanje teritorija na kojima Srbi žive pod tuđinskom vlašću, pre svega u BiH.
Iako na samom početku Prvog svetskog rata i Srbija i Jugoslovenski odbor proklamuju kao cilj ujedinjenje Južnih Slovena, mnogo je prepreka na tom putu.
Najpre, nesuglasice oko karaktera nove države - unitarna ili federalna. Istovremeno, i dan danas deo srpske javnosti smatra da je Srbija napravila najveću grešku u 20. veku što nije prihvatila tajni Londonski ugovor 1915. kojim su joj saveznici nudili BiH i još neke teritorije.
Naravno, ta ponuda je bila teoretska, ali je, kako ističe za RSE istoričarka Latinka Perović, pomenuta "istorijska greška“ odigrala važnu ulogu u političkoj pripremi rata 1990-ih.
Ujedinjenje je opterećivala i činjenica da su budući Jugosloveni ratovali na različitim stranama, jer su Hrvati, Slovenci i prekodrinski Srbi bili mobilisani u austrougarskoj armiji koja je napadala Srbiju.
Stoga Dimitrij Rupel, prvi šef slovenačke diplomatije, navodi za RSE da je odneo prevagu koncept Srbije kao pobednika:
"Problem Slovenaca i Hrvata je bio što su se našli na pogrešnoj strani u ratu pa su zbog toga morali biti spremni na više koncesija Srbima.“
Istovremeno, i u Beogradu su mnogi bili skeptični prema novoj zajednici. Tako je vojvoda Živojin Mišić rekao regentu Aleksandru da "treba da se prostremo samo tamo dokle je srpski narod, a ne dalje“.
U svakom slučaju, u strahu od italijanske armije koja je odmah po završetku rata počela da zauzima delove Slovenije i Hrvatske, jer je smatrala da joj pripadaju po pomenutom Londonskom ugovoru, Narodno veće iz Zagreba žuri u Beograd, predlažući ujedinjenje, iako je jedan od hrvatskih lidera Stjepan Radić upozorio da "ne idu kao guske u maglu“.
Iako je Miroslav Krleža isticao 1918. da se hrvatskim političarima “srpska država” u poređenju sa "austrijskom perspektivom“ - "pričinjala toplim domaćim krovom” - ove i druge nesuglasice su bile rđav nagoveštaj da je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca bila osuđena na propast i pre nego što je stvorena.
Zašto su Hrvati bili glavni promoteri jugoslovenstva u 19. veku, a Srbi na početku sumnjičavi? Zašto je Jugoslaviju bilo teže zamisliti nego ostvariti, te da li je bila osuđena na propast i pre nego što je stvorena? Da li su Jugoslaviju stvarali najbolji a uništili je najgori, te da li je jugoslovenstvo prevaziđeno ili mu narodi na ovim prostorima nisu bili dorasli.
O tome u serijalu Radija Slobodna Evropa "Sto godina Jugoslavije“ od 2. novembra do 1. decembra govore Stipe Mesić, Raif Dizdarević, Budimir Lončar, Dušan Čkrebić, Dimitrij Rupel, Latinka Perović, Ciril Ribičič, Miljenko Jergović, Ivo Banac, Ljubodrag Dimić, Sergej Flere, Husnija Kamberović i Božidar Jezernik.
Izvor: Radio Slobodna Evropa, Autor: Dragan Štavljanin
To je bila jedna od geografskih zagonetki Borisava Pekića u "Pismima iz tuđine“ krajem 1980-ih.
Reč je o Jugoslaviji - zemlji koja je u međuvremenu nestala, a sada, na stotu godišnjicu njenog osnivanja, mnogi se prisećaju sa nostalgijom "Juge“, u kojoj se živelo, kako veruju, makar bezbrižnije nego u državama naslednicama.
Ideja jugoslovenstva se rađa u 19. veku u vreme buđenja nacija, a Balkan je većim delom bio podeljen između austrougarske i otomanske imperije.
Glavni promoteri ideje jugoslovenstva su hrvatski intelektualci u okviru "Ilirskog pokreta“, dok su srpske elite u početku sumnjičave, smatrajući da je to "ujdurma“ Vatikana da bi se pravoslavci preobratili u katoličanstvo.
Istovremeno, srpski lideri su se fokusirali na "Načertanije“ Ilije Garašanina, odnosno na oslobađanje i pripajanje teritorija na kojima Srbi žive pod tuđinskom vlašću, pre svega u BiH.
Iako na samom početku Prvog svetskog rata i Srbija i Jugoslovenski odbor proklamuju kao cilj ujedinjenje Južnih Slovena, mnogo je prepreka na tom putu.
Najpre, nesuglasice oko karaktera nove države - unitarna ili federalna. Istovremeno, i dan danas deo srpske javnosti smatra da je Srbija napravila najveću grešku u 20. veku što nije prihvatila tajni Londonski ugovor 1915. kojim su joj saveznici nudili BiH i još neke teritorije.
Naravno, ta ponuda je bila teoretska, ali je, kako ističe za RSE istoričarka Latinka Perović, pomenuta "istorijska greška“ odigrala važnu ulogu u političkoj pripremi rata 1990-ih.
Ujedinjenje je opterećivala i činjenica da su budući Jugosloveni ratovali na različitim stranama, jer su Hrvati, Slovenci i prekodrinski Srbi bili mobilisani u austrougarskoj armiji koja je napadala Srbiju.
Stoga Dimitrij Rupel, prvi šef slovenačke diplomatije, navodi za RSE da je odneo prevagu koncept Srbije kao pobednika:
"Problem Slovenaca i Hrvata je bio što su se našli na pogrešnoj strani u ratu pa su zbog toga morali biti spremni na više koncesija Srbima.“
Istovremeno, i u Beogradu su mnogi bili skeptični prema novoj zajednici. Tako je vojvoda Živojin Mišić rekao regentu Aleksandru da "treba da se prostremo samo tamo dokle je srpski narod, a ne dalje“.
U svakom slučaju, u strahu od italijanske armije koja je odmah po završetku rata počela da zauzima delove Slovenije i Hrvatske, jer je smatrala da joj pripadaju po pomenutom Londonskom ugovoru, Narodno veće iz Zagreba žuri u Beograd, predlažući ujedinjenje, iako je jedan od hrvatskih lidera Stjepan Radić upozorio da "ne idu kao guske u maglu“.
Iako je Miroslav Krleža isticao 1918. da se hrvatskim političarima “srpska država” u poređenju sa "austrijskom perspektivom“ - "pričinjala toplim domaćim krovom” - ove i druge nesuglasice su bile rđav nagoveštaj da je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca bila osuđena na propast i pre nego što je stvorena.
Zašto su Hrvati bili glavni promoteri jugoslovenstva u 19. veku, a Srbi na početku sumnjičavi? Zašto je Jugoslaviju bilo teže zamisliti nego ostvariti, te da li je bila osuđena na propast i pre nego što je stvorena? Da li su Jugoslaviju stvarali najbolji a uništili je najgori, te da li je jugoslovenstvo prevaziđeno ili mu narodi na ovim prostorima nisu bili dorasli.
O tome u serijalu Radija Slobodna Evropa "Sto godina Jugoslavije“ od 2. novembra do 1. decembra govore Stipe Mesić, Raif Dizdarević, Budimir Lončar, Dušan Čkrebić, Dimitrij Rupel, Latinka Perović, Ciril Ribičič, Miljenko Jergović, Ivo Banac, Ljubodrag Dimić, Sergej Flere, Husnija Kamberović i Božidar Jezernik.
Izvor: Radio Slobodna Evropa, Autor: Dragan Štavljanin
